Osada przygrodowa

Kościół romański Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja (XII/XIII w.) od strony południowo-wschodniej...

Osada, której kontynuacją jest obecna wioska Giecz, powstała na przełomie VIII/IX w. po wschodniej stronie jeziora. Od czasu powstania grodu była z nim związana silnymi więzami gospodarczymi. Wzrost znaczenia grodu wpłynął znacznie na rozwój osady, która sukcesywnie przez stulecia poszerzała swój zasięg, ograniczony jednak tylko do zachodniego skraju obecnej wioski.

...zachodniej...

W latach 30. XI w. poprzez wzniesienie mostu łączącego obydwa brzegi jeziora zyskała bezpośrednią komunikację z grodem położonym po jego przeciwległej stronie. 6-metrowej szerokości dwutraktowy most o długości ok. 180 m, stanowił jednocześnie bardzo ważny i silnie broniony odcinek dalekosiężnego szlaku handlowego. Niewątpliwie przyczyniło się to do rozkwitu osady i nie jest wykluczone, że dzięki swemu położeniu nabrała ona charakteru targowego.

Na niewielkim wyniesieniu w centrum osady, najprawdopodobniej pod koniec XI stulecia zbudowano niewielki kościół Wniebowzięcia NMP.

...i północno-wschodniej

Była to niewielka, jednonawowa świątynia o prostokątnej nawie i przylegającej do niej od wschodu apsydzie. Szerokie fundamenty dźwigały mury budowli o niewielkim wnętrzu: nawa miała długość ok. 5 m, a jej szerokość zaledwie ok. 4 m. Wnętrze apsydy wykreślone zapewne na planie podkowy o średnicy ok. 2,5 m połączone było z nawą otworem o szerokości ok. 2 m. Budowla w tym kształcie funkcjonowała co najmniej przez jedno stulecie (XII w.).

Na przełomie XII i XIII w., bądź na początku wieku XIII, zastąpiono ją większym kościołem, do wzniesienia którego wykorzystano częściowo fundamenty wcześniejszej świątyni.

Relikty starszej świątyni (koniec XI w.) eksponowane w podziemiach kościoła Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja

Nowy kościół, zbudowany z kostki granitowej, był założeniem prawie dwukrotnie większym od świątyni I fazy. Budowla ta była również jednonawowa, lecz jej architekturę wzbogacono o krótkie przęsło prezbiterialne zakończone od wschodu półkolistą apsydą. Wewnątrz apsydy zachowały się relikty mensy ołtarzowej wykonanej z ciosów kamiennych. We wschodniej ściance mensy odkryto charakterystyczny niewielki otwór przeznaczony zapewne na pomieszczenie relikwii.

W późniejszym czasie do maryjnego wezwania kościoła dodano kolejnego patrona w osobie św. Mikołaja.

W narożnikach nawy kościoła znajdują się bloki z piaskowca z wyraźnymi śladami wygładzania i głębokimi podłużnymi rysami
Relikty architektoniczne odsłonięte podczas badań archeologicznych prowadzonych przy romańskim kościele (I – fundamenty budowli z końca XI w., II – plan kościoła z XII/XIII w.). Rys. T. Krysztofiak