Sprawozdanie z wyników badań wykopaliskowych w Gieczu
w roku 2001 (kościół grodowy św. Jana Chrzciciela)

W roku 2001, z uwagi na permanentny brak funduszy, znacznemu okrojeniu uległ zakres planowanych wcześniej prac. Wysiłek eksploracyjny skupiono więc jedynie na wschodniej części założenia, kładąc nacisk na kontynuację badań krypty w dwóch punktach, nieco odległych od siebie przestrzennie, jak i chronologicznie, lecz niezwykle ważnych dla wyjaśnienia historii funkcjonowania obiektu.

Celem prac było więc:

1. pozyskanie mocniejszych podstaw do częściowej rekonstrukcji krypty poprzez odsłonięcie zachodniej części jej południowej partii do osi obiektu, i dzięki eksploracji wykopu sąsiadującego z tym terenem od zachodu zbadanie konstrukcji schodów wiodących na chór wschodni,
2. wyjaśnienie charakteru częściowo odsłoniętego już w latach ubiegłych wejścia do krypty od północnego wschodu, wiążącego się już z późniejszą fazą użytkowania obiektu.

Podczas realizacji pierwszego celu badawczego odsłonięto zachodnią ścianę krypty oraz lico wewnętrzne muru południowego. Górne partie reliktów zniszczone były wkopem osarium oraz korzeniami. Na ich styku mury zachowały się jednak do swojej pierwotnej wysokości liczącej 2,1 m. Obydwie ściany licowane były, szczególnie w dolnej partii, materiałem płytkowym uzupełnionym nieregularnego kształtu obrobionymi kamieniami (przeważającymi w części górnej). W murze zachodnim, na wysokości ok. 30 cm od poziomu posadzki, odsłonięto, umieszczoną centralnie względem muru, niszę głębokości ok. 65 cm. Zachowana wysokość niszy (zniszczonej w górnej partii) wynosiła ok. 1,1 m. Na dolnych partiach obu ścian (do wysokości ok. 30–40 cm) zachowała się warstwa tynku.

Odsłonięte dwa poziomy użytkowe krypty, to zalegające prawie poziomo wylewki zaprawy. Pierwszy, późniejszy, wyznaczała wylewka zaprawy białej, gipsowej, pod którą znajdowała się posadzka wcześniejsza, z zaprawy szarożółtawej, oddzielonej od posadzki młodszej warstwą szarozielonej, tłustej gliny.

Stratyfikacja badanego odcinka była nieskomplikowana. Pod humusem, bądź fragmentem obszernego osarium zalegała gruba, przeszło 2-metrowej miąższości warstwa przemieszanego destruktu przykrywająca układ dochodzących do ok. 40-centymetrowej grubości przewarstwień opadłego z górnej partii odsłanianych murów tynku. Wspomniany destrukt od poziomu użytkowego oddzielała cienka warstewka szarobrunatnej spiaszczonej próchnicy, miejscami nasycona bardzo intensywną spalenizną.

Materiał zlokalizowany w destrukcie zalegającym wewnątrz krypty ograniczał się w zasadzie do niezbyt licznego zbioru fragmentów ceramiki naczyniowej wyłącznie silnie formująco całkowicie obtaczanej oraz kości zwierzęcych. Nierzadkimi były również fragmenty węgla drzewnego.
Z kategorii tzw. zabytków wydzielonych, oprócz znalezionych na posadzce niewielkich fragmentów kolczugi, na szczególną uwagę zasługuje zbiór 8 srebrnych (lub platerowanych) esowatych kabłączków skroniowych tworzący jednorodny typologicznie zespół, chronologicznie ciążący ku 1. połowie XI w. Odkryto je w połud.-zach. narożniku korytarza zachodniego, w warstwie wspomnianego destruktu tynkowania ścian. Biorąc pod uwagę warunki znalezienia kabłączków, sugerujące interpretację zbioru jako skarbu wotywnego wiążącego się z pierwszą fazą funkcjonowania krypty, jego chronologia w pewien sposób może potwierdzać dotychczasowe ustalenia na temat datowania kościoła (pocz. XI w.).

Prace wykopaliskowe prowadzone w 2001 roku uzupełniły ubiegłoroczny stan rozpoznania krypty, dają podstawy do wprowadzenie korekty do publikowanej już pierwszej próby rekonstrukcji obiektu (Węcławowicz 2000), lecz nie zaprzeczają stwierdzeniu wyjątkowości jego formy w polskiej architekturze sakralnej. Niewielkie zmiany dotyczą planu jej części zachodniej, która ujawniła się jako wydłużony korytarz o powierzchni poszerzonej w kierunku zachodnim z głęboką na ok. 65 cm prostokątną niszą w murze zachodnim. Zrekonstruowana długość niszy wynosi ok. 2,4 m. Do korytarza tego prowadziły dwa wąskie, umieszczone symetrycznie względem osi, niezbyt długie, załamujące się pod kątem prostym korytarze.

Niestety, nie ukończono badań przy schodach chóru wschodniego. Dotarto, co prawda, do muru południowego dźwigającego stopnie (zachowanego maksymalnie do wysokości ok. 60 cm), a w partii zniszczonej przez wkop osarium również do jego fundamentowania. Na podstawie odsłoniętych fragmentów reliktu zrekonstruować można jedynie całkowitą szerokość umieszczonej centralnie promenady wynoszącej 4,25 m. Nie zdołano jednakże, w oparciu o wyniki tegorocznych badań ustalić zachodniego zasięgu obiektu, a tym samym jego długości.

Kontynuacja prac wykopaliskowych po zewnętrznej stronie północno-wschodniego narożnika nawy kościoła przy ujawnionym w roku 2000, późniejszym, wschodnim wejściu do krypty dostarczyła nowych danych dotyczących szczegółów konstrukcyjnych reliktu.

Część naziemna muru, zachowana do wysokości ok. 60 cm zbudowana była z dużych łamanych kamieni, głównie nieregularnego kształtu (uzupełnionego również materiałem płytkowym). Związana ona była konstrukcyjnie z murem otaczającym apsydę kościoła 1. fazy. Samo wejście, o szerokości ok. 0,75 m, z doskonale zachowanym łukiem sklepiennym odsłonięto do wysokości ok. 2 m do poziomu zalegającej na całej powierzchni wykopu wylewki białej zaprawy, w części południowej wykopu analogicznej do posadzki komory krypty. Odznaczała się ona gwałtownym opadaniem w kierunku wejścia. Przylegała również do lic obu ścian wejścia. Poziom wspomnianej wylewki znajduje się na głębokości ok. 25–30 cm powyżej poziomu posadzki w zachodniej partii wnętrza krypty.

Zbyt ograniczony zasięg dotychczasowej eksploracji wspomnianego odcinka badań i związana z tym konieczność dalszych poszerzeń, nie pozwala niestety na jednoznaczne wyjaśnienie funkcji całego układu, którego jednym z elementów było badane wejście. Z całą pewnością jednak wspomniana inwestycja stanowi ślad reorganizacji przestrzeni liturgicznej budowli, wiążącej się z przebudową ciągu komunikacyjnego krypty, równoczesnego z poszerzeniem powierzchni użytkowej chóru wschodniego.

W roku 2002 prace będą kontynuowane.