Zbigniew Pianowski

„Sedes regni principales”. Wawel i inne rezydencje
piastowskie do połowy XIII wieku na tle europejskim
(fragment)

3.2. GIECZ

Giecz wymieniony jest po raz pierwszy w kronice Galia Anonima. Gród ten miał dostarczać wtedy 300 wojowników pancernych i 2000 tarczowników11. W relacji Kosmasa o wyprawie Brzetyslawa I na Polskę w 1039 r. jest mowa o tym, iż mieszkańcy Giecza poddali się dobrowolnie i poprosili księcia o przesiedlenie ich do Czech12. Giecz występuje dopiero w dokumentach wystawionych w XIII wieku. Wzmianki dotyczą osady przy kościele św. Jana Chrzciciela13.

Gród w Gieczu, usytuowany niegdyś na wyspie, obecnie w pobliżu rzeki Moskawy, posiada powierzchnię 4 ha. Badania archeologiczne prowadzone przez B. Kostrzewskiego od roku 1949 pozwoliły na wyróżnienie dwu faz jego funkcjonowania. W okresie od przełomu IX–X wieku do najazdu Brzetysława było to założenie jednoczlonowe, otoczone potężnym wałem o konstrukcji przekładowej.

W obrębie tego grodu odsłonięte fundamenty zespołu budowli — centralnej kaplicy oraz prostokątnego budynku pałacowego. Po zniszczeniu grodu przez pożar, w 2. połowie XI w. nastąpiła jego odbudowa w formie dwuczłonowej14.

Ryc.45. Giecz. Plan fundamentów zespołu sakralno-pałacowego wg B. Kos­trzewskiego oraz próba hipotetycznej rekonstrukcji budowli wg K. Józe­fo­wi­czówny

Już w pierwszym sezonie badań natrafiono na SE części grodu na ławę kamienną o półkolistym przebiegu. W latach 1959–61 odsłonięte zarys przylegającej do kamiennego kręgu budowli prostokątnej, wielkością i podziałem przypominającej palatium na Ostrowie Lednickim. Zachowały się jedynie fundamenty wykonane z otoczaków różnej wielkości, spojonych gliną. Rotunda miała kształt regularnego okręgu o średnicy wnętrza około 10 m, bez wyodrębnionej apsydy wschodniej15. Budynek palatium, o wymiarach 35×16 m dzielił się na pięć pomieszczeń: niemal kwadratową salę (12×11,5 m) w części zachodniej oraz przedzielone wąskim korytarzem dwa pomieszczenia, przy czym wschodnie, najbliższe kaplicy miało dodatkowo wyodrębniony korytarzyk przy ścianie południowej (identycznie jak na Ostrowie Lednickim). Całkowita długość zespołu wynosiła 47 m.

B.Kostrzewski określił odsłonięte relikty jako rotundę emporową złączoną z budynkiem palatium. Rozpoczęcie budowy wiązał początkowo z panowaniem Bolesława Chrobrego, później skłaniał się do czasów Mieszka II. Brak śladów nadziemnej partii obiektu, warstw destrukcyjnych oraz detalu architektonicznego wskazywały na przerwanie procesu budowlanego na poziomie fundamentów, zapewne podczas najazdu Brzetysława w 1039 r.16.

Obiekt był wielokrotnie wzmiankowany w literaturze, m.in. przez J. Rozpędowskiego, K. Żurowską, J. Zachwatowicza, Z. Świechowskiego17. Rekonstrukcję rotundy i palatium przedstawiła K. Józefowiczówna. Założyła ona, iż ze względu na znaczną grubość fundamentu (ok. 3 m) rotunda była zaprojektowana w części nadziemnej jako wieloniszowa, z wnękami ukrytymi w grubości muru18.

Miała zapewne (w projekcie) dwie kondygnacje. Budynek pałacowy miał się składać z wyraźnie wyodrębnionej, wyższej części zachodniej i niższej części wschodniej oraz korytarza łączącego rotundę z aulą. Całą rekonstrukcję należy uznać, co zaznaczała już K. Józefowiczówna, za czysto teoretyczną. Być może dalsze odkrycia wczesno7shy;średnio­wiecznych budowli pałacowych pozwolą określić, czy obiekt odnaleziony w Gieczu był bezpośrednio wzorowany na palatium lednickim, czy też obydwie budowle posiadały swój pierwowzór na którymś z grodów stołecznych.

Przypisy