Zygmunt Świechowski
Architektura romańska w Polsce
(fragment)
GIECZ
|
woj. wielkopolskie, pow. Środa Wlkp., gm. Dominowo
|
KOŚCIÓŁ p.w. WNIEBOWZIĘCIA NMP, dawny KOŚCIÓŁ PARAFIALNY OSADY TARGOWEJ p.w. ŚW. MIKOŁAJA
Budowla orientowana, murowana z ciosów granitowych; jednonawowa, z wydzielonym prezbiterium zamkniętym apsydą. Wymiary wewnętrzne: prezbiterium — 2,00×5,60 m, promień apsydy — 2,50 m, nawa — 5,80×8,40 m. Pod posadzką relikty starszego kościoła na planie prostokąta, z apsydą od wschodu. Szerkość nawy — ok. 4,40 m, długość — ok. 8,00 m (z apsydą).
OPIS OBIEKTU: Układ przestrzenny pierwotnej budowli zachowany w dużym stopniu; zniekształcenia późniejszych epok usunięto podczas reromanizacji dokonanej w latach 1948–1950. Zostało wówczas odtworzone sklepienie apsydy, zrekonstruowane otwory okienne w ścianie płd. symetrycznie do zachowanych po stronie płn. oraz uzupełnione ościeża portalu. Ściany kościoła wzniesione są ze starannie ociosanych granitowych głazów polnych, układanych w warstwy o wysokości od 12,0 do 36,0 cm, przy czym przeważają warstwy wyższe. Wewnątrz zachował się półokrągły łuk tęczowy, wydzielający nawę od prezbiterium, w prezbiterium wnęki sedilii oraz relikty stipesu ołtarza. Pierwotne ościeża okienne zachowane częściowo od płn. i w apsydzie. Dwuuskokowy, półkolisty portal płd., z gładką płytą tympanonu, jest w znacznym stopniu zrekonstruowany. Na podstawie reliktów odsłoniętych częściowo pod posadzką obecnego kościoła w wyniku badań archeologicznych przeprowadzonych w latach pięćdziesiątych, zweryfikowanych 1993–1998, można wnioskować, że na miejscu istniejącej świątyni znajdowała się budowla wcześniejsza, znacznie mniejszych wymiarów, przesunięta kilka metrów na północ w stosunku do osi obiektu młodszego. Była to jednonawowa budowla, złożona z prostokątnej nawy i przylegającej do niej od wschodu apsydy. Jej kamienne fundamenty spojone wapienną zaprawą mają szerokość od 2,00 m pod murami wzdłużnymi, do ok. 2,40 m pod ścianą zachodnią.
DATOWANIE: Technika budowlana i typ układu przestrzennego wskazują na powstanie budowli starszej w 2. połowie XI wieku, młodszej na przełomie XII–XIII wieku.
|
|
53. GIECZ, kościół św. Mikołaja: widok od płn. wsch.
|
54. GIECZ, kościół św. Mikołaja: widok od płd. zach.
|
|
|
54a. GIECZ, kościół św. Mikołaja: portal w płd. ścianie nawy
|
55. GIECZ, kościół św. Mikołaja: widok wnętrza z pozostałościami wcześniejszego kościoła
|
GIECZ GRÓD
|
woj. wielkopolskie, pow. Środa Wlkp., gm. Dominowo
|
WAŻNIEJSZE DATY:
|
X/XI w.
1038
1240
1286
1298
|
—
—
—
—
—
|
Giecz jednym z ważniejszych grodów Wielkopolski (Kronika Galla, MPH ns, II, s. 26)
zdobycie Giecza przez księcia Brzetysława (Kronika Kosmasa, s. 83 i n.)
nadania księcia Przemysła II na rzecz kościoła św. Jana w Gieczu (KDW, I, nr 224)
Przemysł II nadaje osadę Giecz swemu protonotariuszowi Tylonowi (KDW, I, nr 568)
wydzielenie z uposażenia kościoła gieckiego beneficjum dla archidiakona poznańskiego (KDW, II, nr 770)
|
1. RELIKTY KOŚCIOŁA p.w. ŚW. JANA NA GRODZISKU
Budowla orientowana, murowana z granitu łamanego; jednonawowa (?), zamknięta od wschodu apsydą, pod prezbiterium krypta, od zachodu westwerk. Szerokość nawy — 11,00 m, promień apsydy ok. 2,50 m, długość nawy 19,20 m, całkowita długość z westwerkiem — ok. 28,00 m.
52. GIECZ, kościół św. Jana: narożnik płn. zach. odsłoniętych reliktów kościoła
OPIS OBIEKTU: Na relikty pierwotnej budowli, znajdującej się w obrębie tzw. gródka książęcego, natrafiono w latach 1961–1962 (B. Kostrzewski). W wyniku prac rozpoczętych w 1997 roku (badania T. Krysztofiak) odsłonięto fragmenty naziemne muru obwodowego nawy, w tym całości ścianę płn. wraz z narożnikami, płd. partię apsydy oraz pozostałości krypty i fundament westwerku. Szerokość ławy fundamentowej wynosi ok. 1,90 m. Materiał kamienny łączony jest zaprawą. Mury zachowane są częściowo do wysokości 1,50 m. Miejscami zachowały się regularne warstwy licowane płytkami kamiennymi. W murze apsydy zastosowano w większym stopniu płaskie płytki łupanych głazów eratycznych w technice opus incertum, występujące również w najniższych warstwach nawy. Górne warstwy, tak w apsydzie, jak i w nawie wziesione są z większych sztuk kamienia w technice opus emplectum. Nawa ma cokół zewnętrzny, którego pozbawiona jest apsyda. Do jednoprzestrzennej, prostokątnej krypty o szerokości ok. 3,50 m prowadziły schody i korytarzowe, sklepione przejścia, załamane pod kątem prostym w narożnikach płd.-wsch. i płn.-wsch. Wylewka zaprawy gipsowej w krypcie, znajdująca się jedynie 1,20 m poniżej poziomu użytkowego nawy, świadczyć może o wyniesieniu tej części kościoła nad kryptą. Do zach. ściany nawy został dostawiony w późniejszym etapie westwerk złożony z dwóch kolistych wież i czworokątnej przestrzeni międzywieżowej.
DATOWANIE: Na podstawie uzyskanego w trakcie badań archeologicznych materiału ceramicznego powstanie budowli określa się na początek XI wieku. Możliwe także nieco późniejsze datowanie. Założenie westwerku należy zapewne do najpóźniejszej fazy po 1038 roku.
2. PALATIUM
Relikty orientowanej budowli kamiennej, prostokątnego budynku pałacowego o wymiarach wewnętrznych 9,60×20,00 m i centralnej kaplicy o średnicy wnętrza ok. 10,00 m.
51. GIECZ, palatium: widok odsłoniętych reliktów
OPIS OBIEKTU: Budynek palatium z kaplicą zachowany jedynie na poziomie fundamentów, wykonanych z nieobciosywanych głazów narzutowych, łączonych gliną i wyrównywanych do poziomu mniejszymi kamieniami. Tworzą one zarys murów obwodowych i ścian poprzecznych, dzielących budynek palatium na cztery pomieszczenia o nierównej powierzchni, z największą salą na planie zbliżonym do kwadratu od strony zach. Szerokość fundamentów wynosi ok. 3,00 m. Brak śladów części nadziemnych może sugerować, że budowa została przerwana w początkowym stadium.
DATOWANIE: Typ układu przestrzennego, stratygrafia i wzmianki źródłowe wskazują na czas budowy w 1. połowie XI wieku, przed 1038 rokiem, być może na przełomie X–XI wieku (?).
|